تعویض مفصل یا آرتروپلاستی (Arthroplasty)، عمل جراحی است که توسط یک جراح ارتوپدی انجام می‌گیرد و طی آن مفصل آسیب‌دیده ترمیم یا کاملا جایگزین می‌شود.
هدف از انجام این عمل جراحی، بهبود حرکات طبیعی مفاصل یا کاستن از درد در مفاصل آسیب‌دیده نواحی از بدن مانند مفصل ران، زانو، شانه، آرنج یا مچ پا است.
عمل جراحی تعویض مفصل ممکن است به دلیل آسیب‌دیدگی غضروف، ناهنجاری مفصل، باریک شدن فضای بین مفاصل، سفتی مفاصل، انواع مختلف آرتروز، بیماری یا سایر عارضه‌های دژنراتیو یا آسیب‌زا انجام گیرد. در عمل جراحی مفصل ممکن است از مفصل مصنوعی (پروتز) استفاده شود.
دلیل انجام عمل جراحی تعویض مفصل چیست؟
بعد از اینکه سایر درمان‌ها برای دردها و آسیب‌دیدگی‌های مفاصل ثمربخش نباشد، عمل جراحی تعویض مفصل انجام می‌گیرد. برخی درمان‌هایی که برای بهبود بیماری آرتروز (که موجب ورم و آماس مفاصل و استخوان‌ها می‌شود) ممکن است قبل از عمل جراحی تعویض مفصل مورد استفاده قرار گیرد که شامل موارد زیر می‌شود:
- داروهای ضد التهاب
- داروهای مسکن
- کاستن از فعالیت‌های دردناک
- استفاده از وسایل کمکی مانند عصا برای پیاده‌روی
- فیزیوتراپی
- تزریق مفصلی کورتیزون
- تزریق مکمل روان‌ساز (Viscosupplementation) برای کاهش درد مفاصل
- کاهش وزن (برای افراد چاق)
- ورزش و بهبود وضعیت سلامتی
کسانی که عمل جراحی تعویض مفصل را انجام می‌دهند، به‌مرور شاهد بهبود درد مفاصل، یافتن توانایی انجام فعالیت‌های روزمره و افزایش کیفیت زندگی خواهند بود. بیشتر عمل‌های جراحی تعویض مفصل در ناحیه‌ی ران و زانو انجام می‌گیرند و عمل‌های جراحی مچ پا، آرنج، شانه و انگشتان دست عموما بسیار کمتر انجام می‌گیرند.
تعویض مفصل چه عوارضی دارد؟
تعویض مفصل نیز همچون هر عمل جراحی دیگری، عوارضی دارد. برخی عوارض عمل جراحی تعویض مفصل یا آرتروپلاستی عبارتند از:
- خونریزی
- عفونت
- تشکیل لخته‌های خونی در پا یا ریه
- شل شدن قطعات مفصل مصنوعی
در همین حال، ممکن است که عصب‌ها یا رگ‌های خونی محل جراحی آسیب ببینند. این آسیب می‌تواند به ضعف یا بیحسی منتهی شود. همچنین این احتمال وجود دارد که حتی بعد از عمل جراحی نیز درد مفاصل بهبود پیدا نکند یا اینکه کارکرد مفاصل هیچ‌وقت دوباره به حالت سابق بازنگرد.
همچنین با توجه به سابقه بیماری و وضعیت سلامتی، بیمار ممکن است عوارض دیگری را نیز تجربه کند. از این جهت، توصیه می‌شود، بیمار قبل از عمل جراحی در این رابطه با پزشک خود مشورت کند.
چگونه برای عمل جراحی تعویض مفصل آماده شویم؟
- ممکن است جراح ارتوپدی قبل از عمل جراحی، علاوه بر درخواست سوابق بیماری، معاینه کامل جسمی را انجام دهد تا از سلامت بیمار مطمئن شود. همچنین ممکن است که آزمایش خون یا آزمایش‌های دیگری را نیز انجام دهد.
- اگر به داروی خاص یا داروهای بیهوشی (عمومی و موضعی) حساسیت دارید حتما قبل عمل جراحی تعویض مفصل، این مسئله را با پزشک معالج خود میان بگذارید.
- تمام داروهایی که مصرف می‌کنید، اعم از تجویز پزشک یا بدون نسخه و مکمل‌های گیاهی را به پزشک معالج خود بگویید.
- در صورتی که قبلا سابقه ابتلا به انواع اختلالات خونریزی را داشته‌اید یا اینکه داروهای ضد انعقادی (رقیق‌کننده خون)، آسپرین یا سایر داروهایی که موجب لختگی خون می‌شوند را مصرف می‌کنید، ممکن است لازم شود قبل از عمل جراحی تعویض مفصل مصرف این داروها را قطع کنید.
- در صورت بارداری یا مشکوک به بارداری، حتما وضعیت خود را به اطلاع پزشک برسانید.
- هشت ساعت قبل از عمل جراحی تعویض مفصل هیچ غذایی نخورید.
- ممکن است در صورت صلاح‌دید پزشک داروهای آرام‌بخش برای بیمار تجویز شود.
- بهتر است پیش از عمل جراحی برنامه فیزیوتراپی خود را تنظیم کنید.
- ممکن است به مدت ۱ تا ۲ هفته پس از ترخیص از بیمارستان، برای انجام امور روزمره نیاز به کمک دیگران داشته باشید.
- نحوه‌ی آمادگی برای عمل جراحی بسته به وضعیت سلامتی و سوابق بیماری هر فرد متفاوت است.
در طول عمل جراحی تعویض مفصل چه اتفاقی می‌افتد؟
عمل جراحی تعویض مفصل معمولا نیاز به بستری شدن در بیمارستان دارد. روش‌های درمانی نیز به وضعیت سلامتی فرد و همین‌طور تشخیص پزشک معالج دارد.
در عمل جراحی تعویض مفصل از دو روش بیهوشی می توان بهره جست که شامل بیهوشی موضعی (تنها ناحیه‌ی محل جراحی بی‌حس می‌شود که به آن بیحسی موضعی نیز گفته می‌شود) و بیهوشی عمومی (که فرد کاملا بیهوش می‌شود.)
به طور کلی، در عمل جراحی تعویض مفصل این مراحل طی می‌شود:
۱-به بیمار لباس مخصوص اتاق عمل یا گان پوشانده می‌شود.
۲- ممکن است به بیمار سِرُم تزریق شود.
۳-سپس بیمار به حالتی روی تخت خوابانده می‌شود که بهترین دسترسی به محل جراحی (مفصل مورد نظر) را داشته باشد.
۴-احتمال دارد سوند ادراری نیز به بیمار وصل شود.
۵-ممکن است نیاز باشد موهای زائد محل جراحی تراشیده شوند.
۶-یک متخصص بیهوشی و هوشبری در طول عمل جراحی مرتبا وضعیت ضربان قلب، فشار خون، تنفس و اکسیژن خون بیمار را تحت‌نظر خواهد داشت.
۷-پوست محل جراحی با یک محلول ضد عفونی‌کننده تمیز می‌شود.
۸-سپس جراح ارتوپدی برشی را در محل مفصلی انجام می‌دهد.
۹-جراح ارتوپدی محل آسیب‌دیده مفصل را اصلاح و ترمیم کرده یا کاملا برمی‌دارد.
۱۰-محل جراحی با بخیه یا منگنه جراحی بسته می‌شود.
۱۱-محل جراحی با بانداژ یا پانسمان پوشانده می‌شود.
بعد از عمل جراحی تعویض مفصل چه اتفاقی می‌افتد؟
در بیمارستان
بیمار بعد از عمل جراحی به اتاق ریکاوری منتقل می‌شود تا در آنجا تحت‌نظر باشد. وقتی که وضعیت فشار خون، نبض، تنفس و هوشیاری بیمار به حالت عادی برگردد، به بخش منتقل می‌شود. عمل جراحی تعویض مفصل معمولا به چند روز بستری شدن در بیمارستان احتیاج دارد.
بیمار باید سعی کند بعد از عمل جراحی، به‌تدریج مفصل خود را به کار گیرد. در همین حال، بیمار برای توان‌بخشی نیاز به یک دوره فیزیوتراپی خواهد داشت و در این مدت، داروهای مسکن برای کاهش درد تجویز می‌شوند.
ممکن است بیمار پس از ترخیص از بیمارستان به یک مرکز توان‌بخشی منتقل شود. تا زمانی که قدرت و دامنه‌ی حرکات مفصل به حالت عادی بازگردد، مراحل درمانی پی گرفته می‌شوند.
در منزل
پس از ترخیص از بیمارستان، بیمار باید به دقت محل جراحی را تمیز و خشک نگه دارد. پزشک معالج دستورالعمل‌های خاصی برای استحمام به بیمار می‌دهد که لازم است از آن پیروی شود.
در صورت مشاهده هر کدام از علایم زیر بهتر است به پزشک معالج خود اطلاع دهید:
- تب یا لرز
- قرمزی، تورم، خونریزی یا ترشحات دیگر از محل جراحی
- افزایش درد در اطراف محل جراحی
- بیحسی یا گزگز در عضو آسیب‌دیده
در صورت صلاح‌دید پزشک ممکن است به بیمار اجازه داده شود، رژیم غذایی عادی خود را از سر بگیرد. همین‌طور تا زمانی پزشک اجازه نداده، بیمار نمی‌تواند رانندگی کند. همچنین فعالیت‌های عادی دیگر نیز ممکن است محدود شوند.
در همین حال، ممکن است برای رفاه حال بیمار نیاز به اعمال تغییراتی در منزل و محل زندگی باشد که می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- تعبیه نرده‌های مناسب در راه‌پله‌ها
- تعبیه نرده و میله‌های ایمنی در حمام
- استفاده از نیمکت یا صندلی مخصوص در حمام
- استفاده از صندلی توالت فرنگی با ارتفاع مناسب
- استفاده از یک صندلی با نشیمن و پشتی نسبتا سفت تا زانوها پایین‌تر از ران و باسن قرار گیرند.
- استفاده از اسفنج دسته‌دار و شلنگ بلند برای دوش و حمام
- استفاده از چوب مخصوص پوشیدن لباس
- استفاده از وسایل کمکی برای پوشیدن جوراب
- استفاده از پاشنه‌کِش مناسب و بلند برای پوشیدن کفش
- استفاده از میله و چوب برای برداشتن برخی وسایل
- استفاده از کوسن و بالشت‌های سفت برای بالاتر بردن زانوها نسبت به ران و باسن
- جمع کردن فرش‌ها و موکت‌های لغزنده و شل و کابل‌های برقی که ممکن است باعث سُر خوردن یا افتادن شوند.
بخیه و منگنه‌های جراحی نیز در مطب یا بیمارستان برداشته می‌شوند. بیمار حتما باید طبق دستورالعمل‌های پزشک از داروهای مسکن استفاده کند. از آنجایی که آسپرین و برخی داروهای مسکن موجب افزایش خونریزی می‌شوند، بیمار لازم است تنها داروهایی که پزشک تجویز کرده را مصرف کند.
