توده‌های استخوانی: کندروسارکوم
کندروسارکوم نوعی تومور بدخیم استخوانی است که در سلول‌های غضروفی ایجاد می‌شود. غضروف یک بافتی پیوندی نسبتا نرم و تخصص یافته می‌باشد که در فرایندهای با اهمیتی همانند فرایند رشد استخوان‌ها نقش مهمی ایفا می‌کند. در بدن، انواع مختلفی از غضروف‌ها وجود دارد. کندروسارکوم به ترتیب سلول‌های غضروفی استخوان ران (فمور)، بازو، لگن و زانو را بیشتر درگیر می‌کند. سایر غضروف‌ها مثل غضروف‌های دنده‌ای معمولا کم‌تر دچار این نوع بدخیمی می‌شوند.
از نظر شیوع، کندروسارکوم دومین سرطان شایع استخوانی اولیه است. منظور از اولیه بودن این است که منشا اولیه کندروسارکوم، خود سلول‌های غضروفی و استخوانی است نه سلول‌های بافت‌های دیگر. بروز این بدخیمی با بالاتر رفتن سن بیشتر می‌شود و به طور کلی افراد زیر ۲۰ سال به ندرت به این بیماری مبتلا می‌شوند. شیوع این بیماری بین مردان و زنان تقریبا یکسان است.
چه چیزی باعث ایجاد کندروسارکوم می‌شود؟
علت دقیق ایجاد کندروسارکوم مشخص نیست. احتمال دارد عاملی ژنتیکی یا کروموزومی زمینه‌ساز ایجاد این بیماری شود. یکی از عوامل مهمی که می‌تواند زمینه ساز ایجاد کندروسارکوم شود، پرتودرمانی جهت درمان سایر بیماری‌های سرطانی می‌باشد. پرتودرمانی روشی تهاجمی بوده و می‌تواند سلول‌های سرطانی را از بین ببرد، اما ممکن است حین انجام این روش ماده ژنتیکی سلول‌های سالم بدن نیز دچار آسیب یا حتی جهش شوند. با توجه به ارتباط بین پرتودرمانی و ایجاد کندروسارکوم، می‌توان نتیجه گرفت که عامل ایجادکننده کندروسارکوم یک یا چند ژن باشد.
چه عوامل خطری در ایجاد کندروسارکوم نقش دارند؟
کندروسارکوم در اکثر موارد از سلول‌های غضروفی معمولی منشا می‌گیرد. علاوه بر این، توده‌های خوش خیم غیرسرطانی نیز به صورت بالقوه می‌توانند به کندروسارکوم تبدیل شوند. در ادامه لیستی از بیماری‌های خوش خیم و تبدیل شونده به کندروسارکوم آورده شده است:
- انکندروما (Enchondroma): نوعی توده خوش‌خیم استخوانی منشا گرفته از سلول‌های غضروفی است که بیشتر در دست دیده می‌شود، اما می‌تواند در نواحی دیگر نیز ایجاد شود.
- اگزسوتوز متعدد (استئوکندروما): وجود چندین توده استئوکندرومایی در نواحی مختلف بدن را اگزسوتوز متعدد می‌نامند. استئوکندروما وضعیتی است که در آن رشد و تکثیر کنترل نشده سلول‌های غضروفی و استخوانی در نزدیکی صفحات رشد اتفاق می‌افتد.
- بیماری اولیر (Ollier Disease): وجود انکندروما (توده خوش‌خیم غضروفی که معمولا در دست‌ها دیده می‌شود) به صورت دسته‌ای.
- سندروم مافوچی: وضعیتی است که چندین انکندروما (تتوده خوش‌خیم غضروفی) به همراه آنژیوما (توده خوش خیم عروق خونی) دیده می‌شود.
کندروسارکوما چه علایمی می تواند داشته باشد؟
علایم ایجاد شده در اثر ابتلا به کندروسارکوما بسته به محل ایجاد تومور متفاوت خواهد بود. مواردی که در ادامه گفته می‌شود شایع‌ترین علایم مربوط به بیماری کندروسارکوما هستند. این علایم شامل موارد زیر است:
- وجود توده‌ای نسبتا بزرگ بر روی استخوان درگیر
- احساس فشار در محدوده اطراف توده
- درد پیشرونده. معمولا شب‌ها تشدید می گردد و با مصرف داروهای ضد التهابی مثل ایبوپروفن تسکین می‌یابد. استراحت یا عدم فعالیت، شدت درد را کاهش نمی‌دهد.
- تورم موضعی
کندروسارکوما چگونه تشخیص داده می شود؟
پزشک ابتدا از بیمار شرح حال مناسب می‌گیرد. در این مرحله پزشک درباره سابقه خانوادگی، سابقه ابتلا به بیماری‌های استخوانی دیگر و علایم ایجاد شده در اثر بیماری سوال می‌کند. سپس به معاینه پرداخته و در ادامه درخواست انجام بررسی‌های مختلف آزمایشگاهی و تصویربرداری را می‌دهد. این بررسی‌ها شامل موارد زیر می‌باشد:
- بیوپسی: بیوپسی روشی است که در آن با استفاده از سوزن‌های مخصوص، به صورت سرپایی یا در حین جراحی از توده ایجاد شده نمونه گرفته می‌شود. نمونه گرفته شده در زیر میکروسکوپ بررسی می‌شود و پزشک پاتولوژیست، نظر خود را مبنی بر طبیعی یا غیرطبیعی بودن سلول‌ها ارائه می‌دهد.
- تصویربرداری با اشعه ایکس: روشی تشخیصی است که طی آن، پرتوهای الکترومغناطیسی به بافت مربوطه پرتاب می‌شوند و به این ترتیب می‌توان بافت‌های مختلف از جمله استخوان و توده‌های مختلف را دید.
- سی‌تی اسکن: در این روش تصویربرداری نیز از پرتوهای اشعه ایکس استفاده می‌شود، اما تفاوت آن با عکس ساده این است که در این روش چندین عکس از بافت گرفته شده و یک دستگاه این عکس‌ها را تجزیه تحلیل می‌کند و یک خروجی به صورت سه بعدی در اختیار تکنسین و پزشک قرار می‌دهد. تصویر حاصله از سی‌تی اسکن جزئیات بسیار دقیقی از استخوان‌ها، عضلات، چربی و اندام‌های داخلی ارائه می‌کند.
- MRI: یک روش تشخیصی است که در آن، دیگر اشعه ایکس جایگاهی ندارد و تصویر بر پایه کنش و واکنش‌های مغناطیسی تولید می‌شود. در این روش هم مانند سی‌تی اسکن، دستگاه به محاسبه و تجزیه تحلیل عکس پرداخته و یک خروجی سه بعدی ارائه می‌دهد.
- PET Scan: در این روش گلوکز (قند) آغشته به مواد رادیواکتیو به داخل جریان خون بیمار تزریق می‌شود. بافت‌هایی که از سرعت تکثیر بالایی برخوردارند (از جمله تومورها) به انرژی بیشتری نیاز دارند؛ در نتیجه قند رادیواکتیو تزریق شده به خون در این بافت‌ها بیشتر جذب می‌شود و تراکم قند رادیواکتیو در این بافت‌ها بالاتر می رود. با انجام یک تصویربرداری مخصوص، این بافت‌ها به راحتی شناسایی می شوند و محل توده سرطانی مشخص می‌گردد.
کندروسارکوم چگونه درمان می‌شود؟
روش درمانی هر فرد نسبت به فرد دیگر متفاوت است. این تفاوت به عوامل مختلفی بستگی دارد و پزشک بر اساس آن‌ها تصمیم خواهد گرفت چه روشی را استفاده کند. این عوامل عبارت‌اند از:
- سن، وضعیت سلامت عمومی و تاریخچه پزشکی
- نوع، مرحله و محل توده سرطانی
- میزان تحمل بیمار نسبت به انجام روش‌های درمانی خاص
- میزان انتظار از پاسخگویی توده به درمان
- ترجیح شخصی بیمار
هدف از درمان کندروسارکوم، حذف کامل توده و کاهش احتمال بازگشت آن است. روش‌های درمانی که معمولا برای بیماری کندروسارکوم انجام می‌شوند عبارت‌اند از:
- جراحی: در این روش توده برداشته می‌شود. در صورتی که توده در بازو یا پا باشد، پزشک جراح سعی می‌کند تا جای ممکن اندام را حفظ کند؛ در موارد غیر از این آمپوته کردن (قطع اندام) ترجیح داده می‌شود.
- فیزیوتراپی: با انجام تمرین‌های فیزیوتراپی، روند احیا و بازگشت توان اندام جراحی شده سریع‌تر و بهتر انجام می‌شود.
- رادیوتراپی: دوز بالایی از اشعه‌های الکترومغناطیسی به توده وارد می‌شود تا آن را از بین ببرد.
- شیمی درمانی: اگرچه نخستین اولویت درمانی نیست، اما در صورتی که سلول‌های سرطانی به نقاط دیگر بدن پخش شده باشند می‌تواند بسیار کمک کننده باشد.