ستون فقرات و شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان؛ علائم، تشخیص و درمان
هرچه سن بالاتر می‌رود، استخوان‌ها نیز نحیف‌تر می‌شوند و استحکامشان کاهش می‌یابد. استئوپروز یا پوکی استخوان، یک بیماری استخوانی است که در آن استخوان‌ها بسیار ضعیف و شکستنی می‌شوند. این بیماری ممکن است تا سال‌ها هیچ علامتی نداشته باشد تا اینکه در نهایت یک استخوان دچار شکستگی شود.
اغلب شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان در ستون فقرات ایجاد می شود. سالانه حدود ۷۰۰ هزار نفر این نوع شکستگی‌های ستون فقرات را تجربه می‌کنند. شکستگی ناشی از پوکی استخوان معمولا از نوع شکستگی‌های مهره‌ای فشاری می‌باشند. شیوع شکستگی‌های ستون فقرات در افراد مبتلا به پوکی استخوان، دو برابر شکستگی‌های سایر استخوان‌ها مثل لگن و مچ دست می‌باشد. البته تمام شکستگی‌های مهره را نیز نمی‌توان به حساب پوکی استخوان گذاشت.
آشنایی با ساختار ستون مهرهها
ستون مهرهها از ۲۴ استخوان به نام مهره تشکیل شده است. این مهرهها روی هم قرار گرفته‌اند و وظیفه حفظ محور بدن را برعهده دارند. در بین این مهرهها اجسامی نسبتا نرم و دایره‌ای شکل به نام دیسک بین مهره‌ای قرار دارد. دیسک‌های بین مهره‌ای وظیفه جذب نیروهای وارده به ستون مهرهها را دارند. حرکات بسیاری مثل صاف ایستادن، خم شدن و چرخیدن بدون وجود این ساختار عملا ممکن نیست.
در بخش میانی هر مهره فضایی خالی وجود دارد. هنگامی که مهرهها روی هم قرار می‌گیرند، مجرایی ایجاد می‌کنند که به مجرای نخاعی شهرت دارد. از این مجرا، طناب نخاعی عبور می‌کند و ساختارهای استخوانی مهره وظیفه حفاظت از این عضو حیاتی در بدن را دارند. طناب نخاعی به عنوان بزرگراه پیام‌های عصبی، وظیفه دارد تا پیام‌های حرکتی را از مغز به اندام‌ها و عضلات رسانده و پیام‌های حسی را از پوست، عضلات و سایر اعضا به مغز مخابره کند. بدین منظور، اعصاب نخاعی از میان مهرهها خارج و به سراسر بدن حرکت می‌کنند.
چه عواملی باعث ایجاد پوکی استخوان می‌شوند؟
پوکی استخوان پدیده‌ای طبیعی است که در اثر افزایش سن در اغلب افراد ایجاد می‌شود. هرچه سن ما بالاتر برود، استخوان‌ها نیز ضعیف تر خواهند شد. هنگامی که ساختار استخوانی مهره‌های ستون فقرات دچار ضعف شود، مهرهها از نظر ظاهری باریک، کوتاه و مسطح خواهند شد. به همین دلیل نیز افراد مسن نسبت به سنین جوانی کوتاه‌تر بوده و پشتشان نیز خمیده می‌شود. این خمیدگی یا گوژپشتی باعث می‌شود اینطور به نظر برسد که فرد به جلو خم شده است.
مهره‌هایی که دچار پوکی استخوان می‌شوند، در معرض خطر بیشتری برای شکستگی قرار دارند. شکستگی مهرهها معمولا در اثر وارد آمدن فشار زیاد در ناحیه تضعیف شده ایجاد می‌شود. این شکستگی‌ها عمدتا در اثر سقوط از ارتفاع رخ می‌دهند؛ اما ممکن است در افرادی که دچار پوکی استخوان نیز هستند، حتی در حین انجام روزمره‌ترین کارها مثل چرخیدن و حتی سرفه یا عطسه کردن نیز اتفاق بی‌افتند.
شکستگی ناشی از پوکی استخوان در ستون مهرهها چه علایمی ممکن است به همراه داشته باشد؟
شایع ترین علامت شکستگی مهرهها، درد کمر است. این درد عمدتا در اطراف همان مهره شکسته شده احساس می‌شود. با توجه به اینکه دور کمر، کمی بالاتر و کمی پایین‌تر از آن شایع ترین محل شکستگی‌های مهره می‌باشند، شایع‌ترین محل ایجاد درد نیز در همین نقاط خواهد بود. این درد با حرکت کردن و تغییر موقعیت دادن، بدتر و با استراحت کردن و درازکشیدن بهتر می‌شود.
نحوه تشخیص شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان چگونه است؟
پزشک با اخذ شرخ حال و انجام معاینات فیزیکی، به یک تشخیص اولیه خواهد رسید. بدین منظور، هم‌ترازی مهرهها، میزان انحراف‌های ستون فقرات، نحوه ایستادن و توان حرکت دادن ستون مهرهها ارزیابی می‌شود. جهت حصول اطمینان از اینکه در اثر شکستگی احیانا ریشه‌های عصبی تحت تاثیر قرار نگرفته باشند، پزشک معاینات نورولوژیک را نیز انجام خواهد داد. طی این معاینات، حس اندام‌ها، تغییر پاسخ به رفلکس‌ها و وجود یا عدم وجود ضعف عضلانی بررسی خواهد گردید.
در ادامه، پزشک جهت تایید شکستگی و کسب اطلاعات دقیق‌تر درباره آن درخواست تصویربرداری خواهد کرد. روش‌های تصویربرداری معمول عبارت‌اند از:
- تصویربرداری اشعه ایکس: اشعه ایکس ساختارهای سخت مثل استخوان‌ها را به خوبی نشان می‌دهد. با این روش، می توان در صورت وجود شکستگی یا دررفتگی در مهرهها آن‌‌ها را شناسایی کرد.
- سی‌تی اسکن: با انجام تصویربرداری سی‌تی اسکن، می‌توان جزئیات استخوانی و حتی بافت نرم اطراف ستون مهرهها را در زوایای متعدد با دقت مشاهده کرد. مزیت این روش سه بعدی بودن آن می‌باشد.
- MRI: این روش جزئیات بسیار خوبی از بافت‌های نرم مثل رباط‌ها و تاندون‌های عضلات را می‌تواند در اختیار ما قرار دهد. همچنین MRI می‌تواند حاوی اطلاعات خوبی درباره دیسک بین مهره‌ای و ریشه‌های عصبی باشد. تشخیص وجود یا عدم وجود ادم در ستون بافت‌های اطراف ستون مهرهها نیز از مزایای دیگر این روش می‌باشد.
- اسکن استخوانی: اسکن استخوانی می‌تواند هرگونه ناهنجاری مربوط به فعالیت‌های استخوانی را نشان دهد. با این روش می‌توان وجود یا عدم وجود شکستگی و نیز جدید یا قدیمی بودن آن شکستگی را تشخیص داد.
- تست تراکم استخوانی: در صورت ایجاد شکستگی در ستون مهرهها، ارزیابی بیمار از نظر پوکی استخوان و تعیین شدت آن اهمیت دارد. بدین منظور، از روشی به نام DEXA استفاده می شود.
شکستگی‌های مهره‌های ستون فقرات چگونه درمان می شوند؟
- روش‌های غیرجراحی
خوشبختانه اغلب شکستگی‌های مهره بعد از ۳ ماه به صورت خودبخود و بدون استفاده از روش درمانی خاصی بهبود پیدا می‌کند. انجام کارهای ساده‌ای مثل استراحت برای مدتی کوتاه و استفاده کنترل شده از داروهای ضد درد اغلب جهت کسب بهبودی ضروری‌اند. در برخی از موارد، توصیه می‌شود تا فرد از بریس جهت محدودسازی حرکات ستون فقرات استفاده کند. در صورتی که پوکی استخوان نیز تشخیص داده شده باشد، لازم است تا با دریافت داروهای مناسب درمان شود؛ چراکه می‌تواند در آینده موجب ایجاد شکستگی در سایر استخوان‌ها مثل استخوان لگن یا بازو شود.
- روش‌های جراحی
در صورتی که فرد دچار درد شدید و غیرقابل تحمل شده باشد و درد وی نیز به روش‌های غیرجراحی پاسخ نداده باشد، از عمل جراحی استفاده می‌کنیم. در گذشته اعمال جراحی جهت اصلاح شکستگی‌های ستون فقرات بسیار تهاجمی بود. امروزه از روش‌های نوینی استفاده می‌شود که میزان تهاجمی بودن این روش‌ها به حداقل رسیده است. معمولا بلافاصله بعد از انجام عمل جراحی، فرد می‌تواند تمام فعالیت‌های روزمره را خودش به تنهایی انجام دهد و معمولا محدودیت یا ممنوعیت خاصی در دوره نقاهت وجود نخواهد داشت.