رابدومیولیز (سندروم کراش یا له‌شدگی) به دلیل آسیب مستقیم یا غیرمستقیم به عضله به وجود می‌آید. به دنبال آسیب عضلانی و مرگ سلول‌ها، مواد موجود در آنها به جریان خون وارد می‌شوند. میوگلوبین، پروتئینی در ماهیچه است که وظیفه نگهداری اکسیژن را بر عهده دارد و در مواقع نیاز آن را آزاد می‌کند. در هنگام تخریب و له‌شدگی عضله، میوگلوبین وارد خون میشود. میزان بالای میوگلوبین در جریان خون می‌تواند باعث از کار افتادگی کلیه‌ها شود.
هنگامی که عضلات فرد به مدت طولانی در معرض فشار قرار گیرند – مثلا فردی که زیر آوار مانده است – خونرسانی به عضله مختل میشود. سلول‌های عضلانی در اثر این کاهش خونرسانی می‌میرند و میوگلوبین از آنها خارج میشود. وقتی فشار برداشته میشود، خون به عضله باز می‌گردد اما سلول‌های مرده باز نمی‌گردند و میوگلوبین وارد جریان خون میشود. میوگلوبین وارد شده به جریان خون عوارضی به همراه دارد که نارسایی کلیه یکی از آنهاست. نارسایی کلیه به این معناست که کلیه نمی‌تواند مواد دفعی را از خود عبود دهد و ادرار در بدن تجمع می‌یابد. در صورت عدم درمان، رابدومیولیز می‌تواند سبب مرگ فرد شود.
علائم سندروم له‌شدگی یا رابدومیولیز
تظاهرات رابدومیولیز بسیار متنوع است و به علت ایجاد کننده آن بستگی دارد. این علائم ممکن است در یک قسمت از بدن یا در کل آن ایجاد شوند. سه علامت اصلی در رابدومیولیز عبارتند از:
- درد در عضلات شانه، ران یا ستون فقرات
- ناتوانی در حرکت دست و پا
- کاهش ادرار یا تغیر رنگ ادرار به قرمز تیره یا قهوه‌ای
رابدومیولیز علائم مختلفی دارد و این تظاهرات برای رابدومیولیز اختصاصی نیست. به طور معمول علائم آن به صورت زیر دیده میشود:
- ضعف عضلانی
- کاهش ادرار
- خستگی
- ادرار تیره رنگ به رنگ چای
- کبودی
- تب
- بی حالی
- تهوع و استفراغ
- گیجی
- تحریک‌پذیری
- افزایش ضربان قلب
زمانی که فشار از روی اندام برداشته میشود، اندام سرد و بدون نبض است؛ حس و حرکت ندارد؛ کبود و رنگ پریده و متورم است.
رابدومیولیز به چه علتی ایجاد میشود؟
هر عاملی که سبب تخریب عضلات شود، می‌تواند باعث رابدومیولیز شود. این علل شامل:
- ضربه (تروما) و حرارت
افتادن جسمی در تصادف بر روی عضو، سوختگی درجه ۳، توقف خونرسانی به اندام، فعالیت‌های شدید مانند دوی ماراتون، افتادن آوار روی اندام
- بیماری‌های متابولیک و ژنتیکی
اختلال متابولیسم چربی، کربوهیدرات و پروتئین، کم‌کاری تیروئید، اختلال تعادل الکترولیت‌ها، سندروم عضلانی دوشن و دیابت
- عفونت و التهاب
عفونت باکتریال، عفونت ویروسی، درماتومیوزیت و پلی‌میوزیت، مارگزیدگی
- داروها و سم‌ها
داروهای کاهش‌دهنده کلسترول مثل آتورواستاتین، سیکلوسپورین، کلشی‌سین، آمفتامین‌ها، اریترومایسین، کوکائین، اکستازی و LSD
سابقه رابدومیولیز قبلی احتمال ابتلای مجدد را افزایش می‌دهد.
تشخیص رابدومیولیز
در رابدومیولیز، پزشک با معاینه بالینی می‌تواند به تشخیص برسد. در فشار با انگشت، درد در عضو احساس میشود. برای بررسی دقیق‌تر از تست‌های ادراری و خونی کمک گرفته میشود:
- کراتین کیناز: آنزیمی است که در عضلات، مغز و قلب وجود دارد.
- میوگلوبین در خون و ادرار
- پتاسیم: ماده معدنی مهمی است که هنگام آسیب به استخوان و ماهیچه بالا می‌رود.
- کراتینین در ادرار و خون: به طور طبیعی از ادرار دفع میشود اما بالا رفتن آن نشانه آسیب به عضله است.
در نیمی از افراد مبتلا به سندروم کراش، تست میوگلوبین منفی میشود.
درمان رابدومیولیز(سندروم کراش یا له‌شدگی)
اگر رابدومیولیز در مراحل اولیه تشخیص داده شود، بدون آسیب دائمی به کلیه می‌توان آن را درمان کرد.
مایع‌درمانی
اولین و مهم‌ترین مرحله درمان تامین مایعات کافی برای بدن است. برای بیمار به سرعت به صورت وریدی مایع‌درمانی آغاز میشود. این مایع باید حاوی بی‌کربنات باشد تا دفع میوگلوبین از کلیه تسریع گردد.
دارودرمانی
تجویز بی‌کربنات و سایر موارد ادرارآور برای بهبود کارکرد کلیه مفید است. این مواد ادرارآور سطح پتاسیم و کلسیم خون را متعادل می‌کنند.
دیالیز
اگر کارکرد کلیه مختل شود و کلیه به سمت از کار افتادگی برود، فرد به دیالیز احتیاج خواهد داشت. در طول دیالیز، خون فرد وارد محفظه‌ای میشود، مواد دفعی از آن خارج شده و سپس خون تصفیه شده به بدن باز می‌گردد.
درمان خانگی
در مواردی که رابدومیولیز شدید نیست، می‌توان با انجام برخی از کارهای ساده بهبود عضو را تسریع کرد. استراحت دادن به عضو کمک می‌کند تا فرد سریع‌تر بهبود یافته و کلیه دچار نارسایی نشود. اگر در عضوی احساس خستگی کردید، استراحت کنید و مقدار زیادی آب بنوشید.
اگر علت رابدومیولیز بیماری‌های زمینه‌ای باشد باید آنها را درمان کرد. اگر علت این سندروم دارو باشد، باید مصرف آن دارو متوقف شده و با داروی دیگری جایگزین شود.
عوارض رابدومیولیز
شدت آسیبی که به فرد وارد میشود، به میزان نارسایی کلیه آن بستگی دارد. اگر رابدومیولیز به سرعت تشخیص داده شود، عوارض ناشی از این سندروم کاهش یافته و فرد در مدت زمان کوتاهی سلامتی خود را به دست می‌آورد. پس از بهبودی ممکن است حس ضعف و درد به میزان کمی در عضله باقی بماند.
برخی عوارض و علائم رابدومیولیز به حدی خطرناک است که اگر درمان نشود سبب مرگ فرد میشود. طولانی شدن رابدومیولیز و عدم درمان آن، می‌تواند سبب نارسایی دائمی کلیه شود. افزایش پتاسیم خون، ضربان قلب نامنظم و ایست قلبی از دیگر عوارض این سندروم هستند که در بیش از نیمی از افراد مشاهده می‌شوند. یک چهارم افراد درگیر رابدومیولیز به علت محدودیت مایعات دچار اختلالات کبدی می‌شوند.
چگونه از رابدومیولیز یا سندروم له‌شدگی پیشگیری کنیم؟
قبل و بعد از ورزش به میزان زیادی آب بنوشید. نوشیدن آب فراوان ادرار را افزایش داده و میوگلوبین آزاد شده از عضلات به راحتی از کلیه‌ها دفع میشود.
اگر عضله تخریب شده یا آسیبی طولانی‌مدتی به عضله وارد شده باشد، با مصرف آب زیاد بدن خود را هیدراته نگه دارید. همیشه همراه خود بطری آب داشته باشید تا به محض تشنگی، حتی اندک، آب بنوشید.