سل ستون مهره‌ها یا بیماری پات
بیماری سل یا توبرکلوزیس (بیماری پات)، یک بیماری مزمن عفونی خطرناک می‌باشد. این بیماری در کشورهای در حال توسعه شیوع بالایی دارد، اما در کشورهای پیشرفته بسیار کم‌تر دیده می شود. عامل این بیماری یک باکتری به نام مایکوباکتریوم توبرکلوزیس می‌باشد. سل یک بیماری چند سیستمی به حساب می‌آید. این بیماری می‌تواند اعضای مختلفی در بدن را درگیر کند و در هر جایی، یک خرابی به جا بگذارد. استخوان‌ها و به خصوص ستون مهره‌ها نیز از گزند این بیماری در امان نبوده و ممکن است دچار تخریب شوند.
بیماری سل مهره ها از نظر قدمت، یک بیماری باستانی محسوب می‌شود. آثار و نشانه‌های سل ستون مهره‌ها، در مومیایی‌های فراعنه مصری مربوط به ۹۰۰۰ سال قبل نیز مشاهده شده است. عامل سل، به طرق مختلفی ممکن است اسکلت انسان را درگیر کند که در ادامه به تفصیل در این باره صحبت خواهیم کرد.
سل چیست؟
همانطور که گفتیم، سل یک بیماری عفونی مزمن به شمار می رود و عامل آن نیز یک باکتری به نام مایکوباکتریوم توبرکلوزیس می‌باشد. این بیماری در بسیاری از افراد به صورت نهفته وجود دارد و منتظر فرصتی است تا خود را بروز دهد. ابتلا به نقایص سیستم ایمنی مثل بیماری ایدز می‌تواند این فرصت را برای باکتری سل مهیا کند. احتمالا بدانید که سل عمدتا ریه‌ها را درگیر می‌کند و معمولا خود را از طریق علایم تنفسی و ریوی نشان می‌دهد. با این حال گاهی اوقات به دلایل مختلف، عامل بیماری‌زا وارد جریان خون شده و به بخش‌های مختلف بدن می‌رود. در این شرایط باکتری مایکوباکتریوم توبرکلوزیس ساختارهای مختلفی را درگیر خواهد کرد. از جمله این ساختارها می‌توان به سیستم اسکلتی و به خصوص ستون مهره‌ها اشاره کرد.(سل ستون مهره‌ها یا بیماری پات)
سل سیستم اسکلتی به اشکال گوناگونی دیده می‌شود. شایع‌ترین نوع سل سیستم اسکلتی، سل ستون مهره‌ها می‌باشد که حدود نیمی از موارد درگیری‌های سیستم اسکلتی را به خود اختصاص می‌دهد. دومین بیماری شایع سیستم اسکلتی، بیماری‌های التهابی مفاصل یا آرتریت می‌باشد. سومین عارضه شایعی که سل می‌تواند در سیستم اسکلتی انسان ایجاد کند، استئومیلیت خارج ستون مهره‌ای می‌باشد.(سل ستون مهره‌ها یا بیماری پات)
سل ستون مهره‌ها چگونه ایجاد می‌شود؟
در صورت ورود باکتری به بدن، این باکتری توسط سیستم ایمنی آماده و قدرتمند محاصره شده و فرد تنها علایم خفیفی را تجربه می‌کند. با وجود اینکه سیستم ایمنی به خوبی عامل بیماری‌زا را شناسایی می‌کند، اما ممکن است باکتری از بین نرود و در بدن به دنبال یک فرصت مناسب مخفی شود. در صورت ایجاد نقص ایمنی در بدن فرد و تضعیف سیستم ایمنی، شرایط مناسب برای ایجاد بیماری مهیا شده و باکتری شروع به تکثیر خواهد کرد و این بار، بیماری شدیدتری ایجاد خواهد شد. این بیماری عمدتا در ریه ایجاد می‌شود اما در شرایط خاصی، باکتری‌های بیماری‌زا وارد جریان خون شده و به نقاط مختلف بدن از جمله ستون مهره‌ها می‌روند و آن جا باعث ایجاد تخریب می‌شوند.
سل ستون مهره‌ها یا بیماری پات، معمولا بخش تحتانی ناحیه صدری و فوقانی بخش کمری ستون فقرات را درگیر می‌کند. درگیری بخش‌های گردنی ستون فقرات به ندرت دیده می‌شود. در کودکان، عامل عفونی اغلب باعث ایجاد نکروز پنیری (کازئوز) شده و از این طریق باعث تخریب استخوان، تشکیل آبسه و ایجاد تورم می‌شود. در بزرگسالان تخریب و تشکیل آبسه به مراتب کم‌تر ایجاد می‌شود.
بیماری سل ستون مهره‌ها چه علایمی ممکن است داشته باشد؟
شایع‌ترین علامت ستون مهره درد ناحیه ای می‌باشد، بدان معنا که محل و محدوده درد کاملا مشخص است. این درد به صورت مزمن و طی هفته‌ها تا ماه‌ها تشدید پیدا کرده و ممکن است گاهی با اسپاسم عضلانی همراه باشد. اسپاسم می‌تواند حتی از محدوده درد نیز فراتر برود و محدوده بزرگتری را درگیر کند. درد با حرکت نیز تشدید می‌یابد، به طوری که افراد مبتلا ممکن است برای جلوگیری از تشدید آن، ستون فقرات خود را کاملا صاف نگه دارند و از حرکت دادن آن اجتناب بورزند. این افراد همچنین قدم‌هایشان را کوتاه و بسیار سنجیده برمی‌دارند تا دچار درد نشوند. به این حالت فرد در قدم برداشتن، نشانه آلدرمن (Alderman’s Gait) گفته می‌شود.
برای تشخیص سل ستون مهره‌ها چه اقداماتی انجام می‌شود؟
تشخیص به موقع سل ستون مهره‌ها، هم بسیار حیاتی و هم بسیار دشوار است. معمولا افرادی که دچار این بیماری شده‌اند، ریه‌های سالمی دارند و در تصویربرداری، درگیری قفسه سینه به ندرت دیده می‌شود. پزشک جهت تشخیص سل ستون مهره‌ها، در ابتدا از فرد مشکوک به بیماری شرح حالی دقیق اخذ می‌کند. در شرح حال، پزشک درباره نوع و تاریخچه علایم، محل زندگی و تولد و تماس‌های احتمالی با افراد مبتلا به سل از بیمار سوال می‌کند. همچنین تاریخچه بیماری‌های زمینه‌ای به خصوص عفونت HIV نیز اهمیت دارد. در ادامه پزشک درخواست انجام بررسی‌های تکمیلی را می‌دهد.
تصویربرداری: معمولا یافته‌های تصویربرداری نمی‌توانند تشخیص سل مهره را قطعی کنند، اما کمک می‌کنند تا شک بالینی پزشک نسبت به سل مهره قوی‌تر شود. بدین منظور، معمولا از سی تی اسکن و MRI جهت بررسی ساختار مهره‌ها استفاده می‌شود. تصویر قفسه سینه در بسیاری از موارد کمک کننده نخواهد بود، چراکه معمولا درگیری همزمان ستون فقرات و ریه در بیماری سل دیده نمی‌شود.
بیوپسی و کشت: بیوپسی یا نمونه برداری مستقیم و سپس کشت نمونه دریافت شده، مهم‌ترین روش تشخیصی برای بیماری سل مهره می‌باشد.
سل ستون مهره‌ها چگونه درمان می‌شود؟
درمان بیماری سل ستون مهره‌ها با کمک داروهای آنتی بیوتیکی انجام می‌شود. در برخی از موارد، ممکن است نیاز به انجام درمان‌های تهاجمی مثل عمل جراحی نیز باشد. درمان آنتی‌بیوتیکی ممکن است ۶ الی ۹ ماه زمان ببرد. در افرادی که نمی‌توانند ریفامپین مصرف کنند یا شدت بیماریشان زیاد است، ممکن است درمان، ۹ الی ۱۲ ماه نیز طول بکشد. درمان جراحی نیز تنها در شرایط زیر توصیه می شود:
- بیمارانی که دچار علایم و نواقص عصبی پیشرفته شده باشند.
- بیمارانی که تحت درمان دارویی، علایم عصبی‌شان پیشرفت کند.
- بیمارانی که دچار کیفوز یا گوژپشتی با زاویه بیش از ۴۰ درجه شده باشند.
- بیمارانی که آبسه در قفسه سینه خود داشته باشند.
روش‌های مختلفی نیز جهت درمان جراحی وجود دارد. از جمله این روش‌ها به دکمپرسیون، استفاده از ابزارهای سخت جهت پایدار سازی ستون فقرات، تخلیه آبسه و دبیردمان محل عفونت می‌توان اشاره کرد.