دیسک گردن و آسیبهای مربوط به آن
ستون فقرات انسان از واحدهایی استخوانی به نام مهره تشکیل شده است. این مهره‌ها در طول ستون فقرات پشت سر هم قرار گرفته و به ۳ دسته عمده تقسیم می‌شوند:
- مهره‌های گردنی: شامل ۷ مهره بوده و با نشانه اختصاری C نشان داده می‌شوند
- مهره‌های سینه ای: ۱۲ مهره را شامل می‌شوند و با نشانه اختصاری T نشان داده می شوند
- مهره‌های کمری: شامل ۵ مهره بوده و با نشانه اختصاری L نشان داده می‌شوند
در بین مهره‌ها، ساختارهایی نرم به نام دیسک‌های بین مهره‌ای قرار می‌گیرند. دیسک‌ها وظیفه دارند تا نیروهای ناشی از پریدن، دویدن یا سایر حرکات را به خود جذب کنند و به این ترتیب نیروی وارد شده به مهره‌ها را به حداقل رسانده و از آسیب به آن‌ها جلوگیری کنند. دیسک‌های بین مهره‌ای به دلیل داشتن خاصیت ارتجاعی می‌توانند با کاهش اصطکاک بین مهره‌ها، به حرکات روان‌تر ستون فقرات کمک کنند.
هر مهره، حفره‌ای بزرگ در وسط خود دارد که قرار گرفتن این مهره‌ها روی یکدیگر، مجرایی لوله‌ای کل می‌سازند که محل عبور طناب نخاعی است. طناب نخاعی با پایین آمدن در طول محور بدن، شاخه‌های عصبی قطوری به بخش‌های مختلف اندام‌ها می‌فرستد که وظایف حرکتی را بر عهده دارند. همچنین اعصاب حسی که در اندام‌ها وجود دارند، حس دریافتی از محیط را به نخاع و متعاقبا به مغز می‌فرستند و در نتیجه فرد حس‌هایی مثل لامسه، درد، سرما و گرما را می‌تواند درک کند.
دیسک گردنی چگونه دچار فتق و بیرون زدگی می‌شود؟
دیسک بین مهره‌ای دارای دو بخش است، بخشی ژله‌ای در وسط و بخشی نسبتا سفت و فیبروتیک در اطراف. بخش فیبروتیک وظیفه دارد تا بخش ژله‌ای را در میانه خود حفظ کند. در صورتی که به هر دلیلی این بخش فیبروتیک نتواند موفق به حفظ بخش ژله‌ای شود، این ماده میانی ناگهان از بین مهره‌ها بیرون خواهد زد و فضا را برای اعصاب نخاعی تنگ خواهد نمود. عوامل مختلفی می‌توانند زمینه ساز این بیرون زدگی باشند. این عوامل شامل موارد زیر است:
- سن: با افزایش سن دیسک‌ها مایع خود را از دست می‌دهند و نسبتا خشک می شوند. نتیجه این امر آن است که لایه فیبروتیک استحکام و قوام خود را از دست خواهد داد و به این ترتیب ممکن است دچار آسیب دیدگی یا پارگی شود. در این شرایط بافت ژله‌ای میانی دیسک می‌تواند بیرون بزند و اصطلاحا فتق رخ دهد.
- ژنتیک: دیده شده که فتق دیسک بین مهره‌ای در بعضی از خانواده‌ها بیشتر اتفاق می‌افتد. به همین دلیل احتمالا عوامل ژنتیکی نیز در پدید آمدن این بیماری دخیل هستند.
- سوانح: وقوع سوانح مختلف از جمله سوانح رانندگی که منجر به حرکت ناگهانی گردن فرد می‌شوند، ممکن است باعث بیرون زدگی و فتق دیسک بین مهره‌ای شود.
- بلند کردن اجسام سنگین: در صورتی که اجسام سنگین را درست و اصولی بلند نکنید یا وزن جسم خیلی زیاد باشد، ممکن است به دیسک‌های بین مهره‌ای گردن خود آسیب وارد کنید.
چه علایمی ممکن است در فتق دیسک گردنی دیده شود؟
در صورتی که دیسک گردن از محل خود -در لابلای مهره‌های گردن- خارج شود، می‌تواند اعصاب نخاعی را تحت فشار قرار دهد. در این صورت، فرد علایم متعددی را تجربه خواهد کرد. علایمی که فرد ممکن است در اثر تحت فشار قرار گرفتن اعصاب نخاعی گردنی تجربه کند شامل موارد زیر می‌باشد:
- درد گردن که ممکن است به دست‌ها نیز انتشار یابد
- بی حسی یا احساس گزگز در شانه یا بازو که ممکن است حتی تا نوک انگشتان را نیز درگیر کند
- احساس ضعف در بازو و دست
در صورتی که خود نخاع گردنی تحت فشار قرار بگیرد، فرد علایم بسیار جدی‌تری را تجربه خواهد کرد:
- سکندری خوردن حین راه رفتن
- احساس وارد شدن شوک الکتریکی از محل آسیب تا نوک انگشتان پا
- اختلال در حرکت دادن دست یا بازو جهت انجام حرکات ظریف
- از دست رفتن تعادل
فتق دیسک گردنی چگونه تشخیص داده می شود؟
پزشک با گرفتن شرح حال، انجام معاینات فیزیکی و درخواست تصویربرداری‌های مختلف می‌تواند فتق دیسک گردنی را تشخیص دهد. طی معاینه فیزیکی، پزشک با ارزیابی محدودیت دامنه حرکتی ستون فقرات، اختلال تعادل، بررسی رفلکس‌های اندامی، ضعف عضلانی کاهش یا فقدان حس به آسیبهای احتمالی طناب نخاعی پی می‌برد. برای ارزیابی بیشتر، از روش‌های تصویربرداری مثل اشعه ایکس، MRI، سی‌تی اسکن، سی‌تی میلوگرام و اسکن استخوانی استفاده می‌شود.
درمان آسیبهای دیسک گردنی چه مواردی را شامل می شود؟
روش انتخابی جهت درمان آسیبهای دیسک گردنی به شدت آسیب و محل آسیب‌دیدگی بستگی دارد. علامت درد بازو و دست ناشی از آسیب به دیسک گردن به مرور زمان بعد از چند هفته تا چند ماه خودبه‌خود بهبود می‌یابد. درد معمولا با دارودرمانی قابل کنترل است. فقدان حس یا احساس گزگز ممکن است مدت زمان بیشتری باقی بماند.
روش‌های درمانی غیرجراحی شامل موارد زیر می‌باشد:
- فیزیوتراپی: می‌تواند باعث کاهش فشار برروی ریشه‌های عصبی شود.
- دارودرمانی: داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی یا NSAIDs باعث کاهش تورم و تسکین درد بیمار می‌شوند.
- تزریق استروئید به داخل فضای اپی‌دورال یا در ریشه عصب: تورم را کاهش داده و درد حادی که ممکن است تا لگن و پایین پا انتشار یابد را نیز تسکین می‌دهد.
در صورتی که درد ناشی از فتق دیسک گردنی بیش از ۶ الی ۱۲ هفته طول بکشد یا درد و ناتوانی شدید باشد، جراحی ستون فقرات گزینه محتملی خواهد بود. جراحی ستون فقرات روشی قابل اعتماد است و کم‌ترین میزان درد و عوارض بعد از عمل را دارد. شکست جراحی یا عوارض بعد از جراحی بسیار نادرند. در ۹۵ الی ۹۸ درصد موارد جراحی فتق دیسک گردن، درد بیمار به طور کامل تسکین پیدا می‌کند.