آرتریت یا التهاب مفصل چیست و چگونه ایجاد می‌شود؟
واژه آرتریت از دو ریشه Arthro- به معنای مفصل و -itis به معنای التهاب ساخته شده است. مفصل عبارت است از فضایی که بین دو یا چند استخوان به وجود آمده و حرکت این استخوان‌ها در مجاورت هم را ممکن می‌سازد. به دسته‌ای از بیماری‌ها که به روش‌های مختلف باعث ایجاد آسیب در مفصل شوند و در محل آن ایجاد قرمزی، تورم و درد متوسط تا شدید کنند بیماری‌های التهابی مفصل می‌گوییم.
بیماری‌های التهابی مفصل، بیماری‌های نسبتا شایعی هستند که اغلب آن‌ها زنان و برخی نیز مردان را بیشتر درگیر می‌کنند. بیماری‌های مختلفی می‌توانند باعث ایجاد التهاب در مفصل شوند. از شایع‌ترین آن‌ها می‌توان به آرتروز (استئوآرتریت)، آرتریت روماتوئید و نقرس اشاره کرد. این بیماری‌ها معمولا سیر مزمن و طولانی مدتی دارند. به تدریج در طول ماه‌ها یا حتی سال‌ها باعث تخریب و تغییر شکل مفاصل می‌شوند. برای آشنایی بیشتر با عوامل ایجاد کننده التهاب در مفاصل و روش تشخیص و درمان آن‌ها با ما همراه باشید.
ساختار و آناتومی مفصل به چه شکلی است؟
پیش از آن که به معرفی بیماری‌های التهابی مفصل بپردازیم، بهتر است با ساختار مفاصل و نحوه عملکرد آن‌ها آشنا شویم. مفصل مجموعه ای از ساختارها و اجزای مختلف است. هر کدام از این اجزا ممکن است در اثر یک بیماری التهابی خاص دچار آسیب‌دیدگی شوند. در اثر تخریب هر یک از این ساختارها عملکرد مفصلی دچار مشکل می شود. در اینصورت علائم مختلفی برای فرد مبتلا ایجاد می‌شود. این ساختارها عبارت‌اند از:
· استخوان: ساختارهای متراکم و محکمی که اسکلت اصلی بدن را تشکیل می‌دهند.
· غضروف: ساختارهای نرم و مهمی که انتهای استخوان‌ها را پوشانده و اصطکاک ناشی از حرکت استخوان‌ها در مجاورت هم را کاهش می‌دهند. در صورتی که غضروف‌ها از بین بروند، استخوان‌ها نمی‌توانند به خوبی حرکت کنند و به هم قفل می‌شوند.
· غشای مفصلی: پرده‌ای دارای عروق خونی است که اطراف مفصل را پوشانده و مایع مفصلی را ترشح می‌کند.
· مایع مفصلی: مایعی لزج و روغنی است که در درون مفصل وجود داشته و حرکت استخوان‌ها در مجاورت یک‌دیگر را نرم‌تر می‌کند.
· رباط: رباط‌ها بافت‌های محکم، کشیده و قابل انعطافی هستند که دو استخوان مجاور را به هم متصل نگه می‌دارند. این ساختارها در حفظ دامنه حرکتی استخوان‌ها نقش داشته و اجازه نمی‌دهند استخوان‌ها بیش از اندازه جابجا شوند.
· تاندون: تاندون یا زردپی بافتی محکم، کشیده، قابل انعطاف و درست همانند رباط است؛ با این تفاوت که یک سر تاندون به عضله و سر دیگر آن به استخوان متصل است. این ساختارها در انتقال نیروی انقباضی عضلات به استخوان نقش دارند تا به این ترتیب استخوان‌ها بتوانند حرکت کنند.
آرتریت یا التهاب مفاصل معمولا چه علائمی ایجاد می‌کنند؟
علائم مختلفی ممکن است در اثر التهاب مفصل ایجاد شود؛ اما علائمی که به صورت شایع‌تر دیده می‌شوند عبارت‌اند از:
· درد
· خشکی
· تورم
· قرمزی
· کاهش دامنه حرکتی
علت ایجاد آرتریت یا التهاب مفصل چیست؟
عوامل مختلفی می‌توانند باعث ایجاد التهاب در مفصل شوند. این عوامل شامل بیماری‌های خودایمنی، عفونی، کریستالی و تخریب‌های مزمن مفصلی هستند. جهت آشنایی بیشتر شما درباره علل ایجادکننده آرتریت، به صورت کوتاه به معرفی نحوه بیماری‌زایی این موارد اشاره می‌کنیم.
بیماری‌های خودایمنی
در بیماری‌های خودایمنی مثل آرتریت روماتوئید یا لوپوس، سیستم ایمنی بدن به اشتباه سلول‌های خودی را بیگانه تلقی کرده و شروع به تخریب آن‌ها می‌کند. واضح است که ساختارهای مفصلی نیز از گزند سیستم ایمنی در امان نبوده و دچار تخریب می‌شوند. ساختاری که در این بیماری‌ها بیشتر دچار آسیب می‌شود، غشای مفصلی است. در اثر آسیب غشا، به مرور غضروف و استخوان نیز دچار تخریب شده و مفصل آسیبی جدی می‌بیند.
بیماری‌های عفونی
در صورت وجود زخم‌های نافذ در اطراف مفصل یا ورود عوامل عفونی از یک بافت دیگر به درون خون و مهاجرت به درون کپسول مفصلی، مفصل دچار عفونت شده و فرد درد بسیار شدیدی احساس می‌کند. عفونت مفصلی به صورت حاد و ناگهانی ایجاد می شود. اگر به سرعت به آن رسیدگی نشود، ممکن است آسیب‌های غیرقابل بازگشت به مفصل وارد شود.
بیماری‌های کریستالی
معروف‌ترین این بیماری‌ها، بیماری نقرس است. مکانیسم اصلی این بیماری‌ها افزایش غلظت یک ماده خاص در درون خون، کریستالیزه شدن آن و متعاقبا رسوب کریستال ایجاد شده در کپسول مفصلی است. در بیماری نقرس، اوریک اسید همان ماده‌ای است که در درون کپسول مفصلی کریستالیزه شده و رسوب می‌کند. سیر کلی این دسته از بیماری‌های التهابی مفصل دوره‌ای است؛ به این معنا که فرد مدتی درد بسیار شدیدی در مفصل خود احساس کرده و سپس برای مدتی درد تسکین پیدا می‌کند.
استئوآرتریت
این بیماری یک بیماری مزمن و تخریبی است که برخلاف سایر بیماری‌های ذکر شده، عوامل مکانیکی عامل ایجادکننده تخریب هستند. استئوآرتریت که در ایران آن را به نام آرتروز نیز می‌شناسیم، شایع ترین بیماری مفصلی بوده و طی آن، غضروف مفصلی نازک و به تدریج محو می‌شود و در نتیجه، استخوان‌های مجاور هنگام حرکت کردن به یک‌دیگر ساییده شده و دچار تخریب می‌شوند. رفته رفته حرکت دادن مفصل برای فرد غیرممکن می‌شود و فرد درد بسیار شدیدی را در حین حرکت دادن تجربه می‌کند. مهم‌ترین عاملی که در ایجاد استئوآرتریت نقش دارد سبک زندگی و شغل فرد است.
چه عوامل خطری برای بیماری‌های التهابی مفصل وجود دارند؟
§ سابقه خانوادگی: برخی از بیماری‌های التهابی مفصل منشا ژنتیکی داشته و در برخی از خانواده‌ها با شیوع بالاتری دیده می‌شوند.
§ سن: خطر ابتلا به بسیاری از بیماری‌های التهابی با افزایش سن افزایش می‌یابد.
§ جنسیت: برخی از این بیماری‌ها مثل آرتریت روماتوئید یا لوپوس در خانم‌ها بیشتر دیده می‌شوند؛ حال آنکه مردان بیشتر در معرض ابتلا به نقرس هستند.
§ سابقه آسیب‌های مفصلی قبلی: افرادی که سابقا دچار آسیب‌های مختلف مثل دررفتگی‌های استخوانی شده‌اند، در معرض خطر بیشتری از نظر ابتلا به بیماری‌های التهابی مفصل قرار دارند.
§ چاقی: وزن بالا نیروی بیشتری به مفاصل، به خصوص مفاصل پا وارد می‌کند و کاهش وزن نقش بسیار زیادی در پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های التهابی مفصل خواهد داشت.
بیماری‌های التهابی مفصل چگونه تشخیص داده می‌شوند؟
پزشک با اخذ شرح حال مناسب، انجام معاینات و درخواست انجام بررسی‌های تکمیلی از جمله بررسی‌های آزمایشگاهی و تصویربرداری‌های مختلف تشخیص قطعی را خواهد داد. روش‌های آزمایشگاهی می‌تواند شامل آزمایش خون و بررسی مایع مفصلی باشد. تصویربرداری‌هایی هم که برای تکمیل فرایند تشخیصی نیاز خواهند شد شامل عکس رادیولوژی ساده، سونوگرافی، سی‌تی اسکن و MRI می‌باشد.
آیا می‌توان آرتریت یا التهاب مفصل را درمان کرد؟
بله، روش‌های مختلفی برای درمان این بیماری‌ها وجود دارند. پزشک بسته به نوع بیماری و شدت آن، درمان مناسب را تجویز خواهد کرد. برای درمان این بیماری‌ها هم روش‌های درمانی غیرجراحی و هم روش‌های درمانی جراحی کاربرد دارند.
نخستین گام در درمان این بیماری‌ها، کاهش درد و التهاب مفصل است؛ به همین منظور معمولا از داروهای ضد درد مثل داروهای ضد درد غیراستروئیدی (NSAIDs) و داروهای کورتیکواستروئیدی استفاده می‌شود. برای بیماری‌های خودایمنی، ممکن است از داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی نیز استفاده شود.
درمان جراحی نیز شامل سه روش عمده ترمیم مفصل (Joint Repair)، تعویض مفصل (Joint Replacement) و خشک کردن مفصل (Joint Fusion) می‌باشد. روش‌های جراحی عمدتا در مراحل انتهایی مورد استفاده قرار می‌گیرند و در اوایل سیر بیماری کاربرد زیادی ندارند.